قالي اصفهان؛ از عرش به فرش

 

خريدار فرش ماشيني

 

 

نفيسه زماني نژاد : سهم ۳۰ درصدي فرش ايراني از تجارت جهاني، در برابر تجارت ۲۰۰ ميليون دلاري سالانه فرش دستباف جهان، گوياي سقوط جايگاه اين كالاي پربهاي ايراني در بازارهاي هدف است. سقوطي كه باوجود شهرت، كيفيت و پيشينه فرش دستباف ايراني، اگر فاجعه محسوب نشود اما يك چالش بزرگ براي اين صنعت است، حال‌آنكه هنوز هم هيچ كشوري نتوانسته است فرشي همانند فرش ايران را ارائه دهد.

قالي اصفهان؛ از عرش به فرش

سهم اندك فرش دستباف از صادرات

اطلاعات منتشرشده از سوي مركز ملي فرش ايران چنين عنوان مي‌كند كه در سال ۱۴۰۱ توليد فرش دستباف ايران با رشد ۱۰ درصدي در مقايسه با سال ۱۴۰۰ به حدود چهار ميليون مترمربع رسيد.

 

رشدي كه ازنظر فعالان اين بخش نه به معناي نفوذ در بازارهاي جهاني بلكه ازلحاظ افزايش توليدات داخل بوده است.

 

زيرا ارزش وزني صادرات فرش دستبافت ايران در ۱۱ ماهه سال گذشته به ۲.۹ هزار تن رسيد؛ كه در مقايسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰ كاهش ۲۴ درصدي صادرات فرش را نشان مي‌دهد؛ و بنا به گفته متوليانش نسبت به سال‌هاي دهه ۷۰ و ۸۰ كه رتبه نخست جهاني را داشتيم، صادرات اين كالا به كاهش ۸۰ درصدي رسيده است.

 

 

واقعيت آن است در حالي ارزش صادراتي فرش دستباف، كاهش داشته است كه افزايش نرخ ارز، فرصت مناسبي براي تسخير بازارهاي هدف و خروج اين بازار از ركود است اما از طرفي هم صادركنندگان، مشكلاتي چون مصوبه تعهد ارزي را مانعي براي رشد صادراتي عنوان مي‌كنند. و در اين شرايط، در سايه غفلت ايران از مزاياي اين هنر-صنعت، كشورهاي رقيب توانسته‌اند جايگاه قابل‌تأملي را نصيب خود كنند و برخي هم با جذب هنرمندان ايراني، توانسته‌اند درآمدزايي قابل‌توجهي از طريق اين صنعت براي خود رقم زنند. كشوري چون تركيه فقط با تعمير و رفو فرش‌هاي ايراني ۱۵۰ ميليون دلار در سال يعني دو برابر صادرات كل فرش ايران، درآمدزايي داشته است.

 

قابل‌توجه آنكه اين وضعيت ناخوشايند براي فرش ايراني در حالي به وجود آمده كه در روزگاري سهم فرش دستباف كشورمان از كل صادرات غيرنفتي ۱۷.۵ درصد بود و گفته مي‌شود اكنون به كمتر از يك درصد رسيده است. زنگ خطري كه صداي آن سال‌هاست شنيده مي‌شود اما هنوز تدبيري مؤثر براي رهايي اين صنعت از ورطه نابودي اتخاذ نشده است.

 

 

از دست رفتن فرصت‌هاي ارتقاي جايگاه فرش اصفهان

اما اصفهان كه از مراكز برتر توليد فرش دستباف است و از گذشته‌هاي دور عرضه‌كننده زيباترين وبي نظير ترين فرش‌هاي دستباف جهان بوده است اكنون چه مي‌كند؟

 

آيا هنوز هم توليداتش در ميان كشورهاي جهان از همان جايگاه سابق برخوردار است؟

 

آيا بازارهاي هدف خود را حفظ نموده و يا بازارهايي جديدتر را جايگزين كرده است؟

 

آمريكا، روسيه، كويت، امارات، لبنان و قطر، پيش‌تر از مشتريان اصلي فرش دستباف اصفهان بوده‌اند ولي در چند سال اخير به دلايلي چون تحريم و ديگر موانع اقتصادي به‌تدريج اين مقاصد صادراتي در اختيار كشورهاي ديگري قرارگرفته است. به‌گونه‌اي كه هند، پاكستان و تركيه توانسته‌اند گوي رقابت را از تجار اصفهان بربايند و محصولات خود را به كشورهاي جهاني عرضه كنند.

 

هرچند، هنوز هم فرش اصفهان به دليل قدمت و ارزش فراوان در برخي از كشورها، مشتريان خاص خود را دارد به‌عنوان‌مثال تجار فرش در كشورهايي مانند انگلستان، آلمان، نروژ، سوئد همواره علاقه‌مند و خريدار فرش اصفهان بوده و هستند و روسيه، چين و سنگاپور هم از مشتريان جديدتر براي فرش اصفهان بشمار مي‌آيند.

 

به‌ويژه روسيه كه مشتري خوبي براي فرش دستباف است و اين روزها به دليل ارتباطاتش با ايران، فرصت مناسبي را براي تجار ايراني فراهم نموده است. به گفته سعيد عصاچي، رئيس اتحاديه توليدكنندگان و صادركنندگان فرش دستباف استان اصفهان، صادرات فرش دستباف ايران از دو ميليارد دلار در سال‌هاي ابتدايي دهه ۷۰، در سال ۱۴۰۰ به ۶۵ ميليون دلار و در سال ۱۴۰۱ هم به ۵۰ ميليون دلار رسيد. كه بر اساس آمار گمرك، سهم فرش اصفهان از اين صادرات ۱۲ درصد بوده است.

 

وي در گفت‌وگو با روزنامه دنياي اقتصاد تصريح مي‌كند: مشتريان اصلي فرش اصفهان كشورهاي حاشيه خليج، روس‌ها، چين و آلمان هستند اكنون هم كشوري چون هنگ‌كنگ از بازارهاي جديد است كه مي‌توان بر روي آن تمركز داشت.

 

و مي‌افزايد: پيش از تحريم‌ها نيز آمريكا از خريداران اصلي فرش دستباف بود همچنين عربستان هم از مشتريان فرش اصفهان بود كه به دليل قطع روابط هفت‌ساله، در اين مدت صادراتي به اين كشور انجام نگرفت. درحالي‌كه تركيه توانست در سال گذشته ۶۷ ميليون دلار از صادرات فرش به اين كشور، درآمدزايي داشته باشد هرچند فرش تركيه با سلايق عرب‌ها هم‌خوان نيست.

 

وي تأكيد مي‌كند: باوجود همه محدوديت‌ها و مشكلات، مشتري براي فرش دستباف اصفهان، كم‌وبيش وجود دارد اما مساله اصلي موانع فروش است. به‌غيراز تحريم‌هاي خارجي كه باعث از دست‌ رفتن برخي بازارهاي سنتي شد، آنچه خود تحريمي‌ها خوانده مي‌شود به همراه مشكلات داخلي موجب از دست‌ دادن ديگر مشتريان خارجي مي‌شود. اين مسوول بيان مي‌كند: پيمان ارزي و بازگشت ارز صادراتي ازجمله موانعي است كه صادرات فرش را با چالش مواجه كرده است.

 

حتي جام جهاني قطر هم كه فرصت بسيار مناسبي براي صادرات فرش دستباف ايراني بود به دليل چالش‌هاي صادراتي انجام نگرفت و اين به معناي از دست‌ دادن فرصت‌هاي مغتنم، براي ارتقاي جايگاه فرش ايراني است.

 

وي اظهار مي‌كند: با توجه به معضلات موجود، بسياري از فعالان اين عرصه حتي افراد باسابقه از اين حوزه خارج‌شده و يا ظرفيت فعاليت خود را كاهش داده‌اند زيرابه اين نتيجه رسيده‌اند با ورود سرمايه خود به بازارهايي ديگر، منافع بيشتري خواهند داشت.

 

 

به گفته عصاچي فروش يك محصول، مهم‌ترين بخش براي يك فعال است زماني كه افراد از مشتري و فروش مطمئن باشند زنجيره وارد موارد ديگر هم فراهم مي‌شود و بافنده‌اي هم كه اكنون به دليل كمبود دستمزد علاقه‌اي به ادامه فعاليت ندارد باوجود اطمينان از فروش كالاي توليدشده و پرداخت دستمزد بالاتر، انگيزه پيدا خواهد كرد؛ اما امروزه تمايلي براي ورود به اين حرفه وجود ندارد به‌گونه‌اي كه از ميزان بافنده‌هاي قديمي و درنتيجه ميزان توليدات كاسته شده است. چه‌بسا دستمزد اندك بافنده‌هاي فرش كه همخوان با سختي كار و هنرشان نيست انگيزه فعاليت را كاهش مي‌دهد كه همين نبود نيروي انساني، از مشكلات عمده اين صنعت است.

 

در پايان رئيس اتحاديه توليدكنندگان و صادركنندگان فرش دستباف استان اصفهان خاطرنشان مي‌كند: درمجموع دودسته عوامل باعث شده‌اند كه بازارهاي هدف خود را از دست دهيم. نخست تحريم‌هاي خارجي و سپس تحريم‌هاي داخلي كه به نظر، مهم‌تر هستند. و قطعا بازپس‌گيري اين بازارها بسيار دشوار و گاه غيرممكن خواهد بود.

 

از ارزش و اصالت فرش دستباف، حفاظت شود

ديدگاه فعالان و متوليان صنعت فرش آن است كه مشكلاتي همچون افزايش هزينه تمام‌شده توليد، نوسانات نرخ ارز و بازگشت ارز حاصل از صادرات از موانع اصلي رشد توليدات و افزايش صادرات فرش شده است. به‌خصوص زماني كه مشتريان با نوسان قيمتي روبرو مي‌شوند كه ناشي از نرخ ارز است خريد از كشورهاي ديگر را بر فرش ايران ترجيح مي‌دهند. هرچند فرش ايراني قدمت و اصالت قوي‌تري هم داشته باشد.

 

به‌علاوه ركود اقتصادي كه در بازارهاي وارداتي رسوخ كرده ضمن آشفتگي و بحران سياسي در برخي كشورها از ديگر دلايلي است كه مزيد بر علت ركود صادرات فرش ايران شده است.

 

و در اين ميان، توليدكنندگاني قرارگرفته‌اند كه به دليل فقدان مشتري مناسب و متضرر شدن از اين شرايط، از ادامه فعاليت كناره‌گيري كرده و به‌مرورزمان سرمايه‌ها از اين صنف خارج و به بازارهاي ديگر سرازير مي‌شود.

 

بر اين اساس بسياري به اين باور رسيده‌اند كه با ادامه روند فعلي در صنعت فرش دستباف، شايد تا چند سال ديگر اين حوزه از دست‌ برود و آيندگان ما در موزه‌ها اين آثار فاخر را مشاهده كنند. درصورتي‌كه هنر فرش‌بافي تقريباً در اغلب استان‌هاي ايراني وجود داشته و به‌غيراز لزوم حفاظت از هويت و اصالت آن اشتغال هزاران نفر هم وابسته به آن است؛ اما گويا مسوولان چندان توجهي به حمايت و فرهنگ‌سازي براي اين مورد نداشته و يا آنكه در اولويت برنامه‌ها قرار ندارد.

 

هنري كه از ساليان دور، داراي اعتبار و ارزش ويژه‌اي بوده و فعالانش به‌عنوان سمبل حيات مهم‌ترين و اصيل‌ترين هنر ايراني شناخته مي‌شدند؛ اما با تبليغات منفي وعدم نگاه فرهنگي -هنري به اين كالا، دار قالي به نمادي از فقر در خانه‌ها تبديل گشت و نسل جوان هم با دوري كردن از آن نشان مي‌دهند كه علاقه‌اي به حفظ چنين صنعتي ندارند. حال‌آنكه در قدم نخست، تبليغات و فرهنگ‌سازي در راستاي جايگاه فرش ايراني و مهم‌تر از آن معرفي و ارج نهادن به هنرمندان آن اعم از طراح تا بافنده و سپس انجام حمايت‌هاي لازم و كافي از اين فعالان، ازجمله ضروريات حفاظت از اين هنر- صنعت به‌شمار مي‌آيد.

 

شيشه بري مرزداران

 

 

 

امتیاز:

بازدید: